Γνωρίζοντας ότι το παρόν, και κάθε παρόν, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η φυσική κατάληξη ενός παρελθόντος, και ότι παρόν χωρίς παρελθόν δεν μπορεί να υπάρξει, εύκολα διαπιστώνει κάποιος τη σημασία του ιστορικού παρελθόντος για τον άνθρωπο. Για να μιλήσει όμως κάποιος για την αξία της ιστορίας, θα πρέπει κιόλας να τη γνωρίζει. Εδώ όμως υπάρχει μια δυσκολία: το γεγονός δηλαδή, ότι η γνώση του ιστορικού παρελθόντος είναι μια υπόθεση εξαιρετικά δύσκολη.
Πάντως είναι από όλους γενικά παραδεκτό πως, όσο καλύτερα γνωρίζει κάποιος το παρελθόν, τόσο καλύτερα βλέπει το μέλλον.
Η ιστορία είναι η επιστήμη του παρελθόντος, είναι η συνειδητή προσπάθεια να διασωθούν τα γεγονότα και οι αξίες αυτού του παρελθόντος και να μεταδοθούν στις επερχόμενες γενιές.
Σημασία ιστορικού παρελθόντος:
α) Η ιστορία υπενθυμίζει πως τον πολιτισμό τον δημιουργεί ο άνθρωπος. Όμως εδώ μπαίνει το ερώτημα, αν τον δημιουργεί σαν ξεχωριστό άτομο ή με την ιδιότητα του απρόσωπου κοινωνικού συνόλου.
Και ξαναεπιστρέφουμε στην ιστορία, η οποία διδάσκει πως δεν πρέπει να ξεχωρίζουμε πράγματα που από τη φύση τους είναι αδιαχώριστα. Δηλαδή διδάσκει πως δεν υπάρχει ούτε ένα παράδειγμα που το απρόσωπο σύνολο να δημιούργησε κάτι, χωρίς τη συμμετοχή μιας ξεχωριστής προσωπικότητας. Αλλά από την άλλη, διαψεύδει και εκείνους που υποστηρίζουν πως ο πολιτισμός είναι δημιούργημα ενός μόνο ξεχωριστού και χαρισματικού ατόμου. Χρειάζεται η συνεργασία των δύο αυτών παραγόντων για τη δημιουργία. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε, πως ο "ένας" όσο σπουδαίος και αν είναι, δεν μπορεί να υπάρξει μακριά από την κοινωνία.
β) Το ιστορικό παρελθόν είναι μια αστείρευτη πηγή γνώσεων και εμπειριών, για αυτό αποτελεί πολύτιμο σύμβουλο στο πλευρό του ανθρώπου, ώστε να στηρίξει και να θεμελιώσει σε αυτό το παρόν του αλλά και το μέλλον του.
Χάρη στη γνώση του ιστορικού παρελθόντος, παραδειγματίζεται από τις επιτυχίες και αγωνίζεται για να τις επαναλάβει. Αλλά και το αντίστροφο συμβαίνει. Δηλαδή, βλέποντας τα σφάλματα του παρελθόντος, προσπαθεί να τα αποφύγει. Με άλλα λόγια, του προσφέρει συνεχώς πρότυπα για μίμηση και παραδείγματα προς αποφυγή.
γ) Η ιστορική γνώση διατηρεί ανεξίτηλες στη μνήμη ενός λαού, τόσο την ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία του όσο και την εθνική του ταυτότητα. Αυτή η γνώση διατήρησε ανέπαφη την ελληνική γλώσσα, αλλά και την ελληνική - ορθόδοξη ταυτότητα στη μακραίωνη δουλεία του έθνους μας κατά την Τουρκοκρατία. Η γνώση του ιστορικού παρελθόντος είναι ένα όπλο για την εθνική αναγέννηση ή την εθνική ανεξαρτησία. Άλλωστε, όπως έχει υποστηριχθεί, λαοί χωρίς ιστορική μνήμη εξαφανίστηκαν από το προσκήνιο της ιστορίας.
δ) Η ιστορική παράδοση κάνει γνωστά τα μεγάλα επιτεύγματα, αλλά και τα προβλήματα του παρελθόντος.
Από αυτή τη γνώση όμως, προκύπτει και ένα ηθικό δίδαγμα. Η ανάγκη συνεργασίας ανάμεσα στα μέλη μιας κοινωνίας, για να επιτευχθεί κοινωνική - πνευματική - πολιτιστική πρόοδος, αλλά και συνεργασία και κατανόηση ανάμεσα στους λαούς για την παγκόσμια ευημερία και τη διατήρηση - διαφύλαξη της ειρήνης.
Η ανθρωπότητα μόνο ενωμένη μεγαλουργεί.
3) Ενότητα για την εποχή μας: Πάνω από όλα πρέπει να τονιστεί η μεγάλη ηθική ευθύνη των ιστορικών απέναντι στην ιστορία. Σκοπός και στόχος του ιστορικού πρέπει να είναι η διερεύνηση, η ανακάλυψη και η διατύπωση της πραγματικής, της αντικειμενικής αλήθειας, για να παραδοθεί στις επόμενες γενιές και να γίνει οδηγός τους. Ποτέ ένας ιστορικός δε θα πρέπει να είναι στρατευμένος στο πλευρό πολιτικών σκοπιμοτήτων, ούτε να είναι προκατειλημμένος. Ποτέ ένας ιστορικός δεν πρέπει να αναλύει τα γεγονότα επηρεασμένος από την πολιτική του τοποθέτηση. Γιατί τότε, μόνο σύγχυση θα προκαλέσει και αποπροσανατολισμό των αναγνωστών. Σήμερα δυστυχώς, αυτό είναι συχνό φαινόμενο και φτάνουμε τότε στο δυσάρεστο συμπέρασμα ότι δυστυχώς οι άνθρωποι δεν διδάσκονται από την ιστορία.
Υπάρχει όμως κι άλλο ένα κρίσιμο σημείο στην αντιμετώπιση του παρελθόντος. Είναι η διάκριση ανάμεσα σε ό,τι πρέπει να κρατήσουμε από αυτό και σε ό,τι δεν είναι πια ζωντανό και απαραίτητο. Το πιο ασφαλές κριτήριο για τη στάση μας πρέπει να είναι η λειτουργικότητα, δηλαδή κατά πόσο αυτό που θα δεχτούμε τελικά μπορεί να εξυπηρετήσει και τη δική μας ζωή και πραγματικότητα.
Για να μπορέσουμε όμως να εξακριβώσουμε αυτό το στοιχείο, είναι απαραίτητη η βαθιά γνώση και μελέτη του παρελθόντος και η κριτική αντιμετώπισή τους. Δεν είναι σωστό να δεχθούμε τα πάντα παθητικά και χωρίς κριτική ή αμφισβήτηση. Ό,τι θα υιοθετήσουμε θα πρέπει να το αφομοιώσουμε για να μας χρησιμεύσει. Όμως, με τον τρόπο που διδάσκεται σήμερα η ιστορία στις νεότερες γενιές, με τον παπαγαλισμό και την απομνημόνευση, σίγουρα απέχουμε πολύ από την ουσιαστική γνώση της.
