Όταν ο... Γιαννάκης δεν είναι απλά ζωηρός, τι κάνουμε; Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητα Attention Deficit-Hyperactivity Disorder (ADHD)

Οι γονείς και οι δάσκαλοι αναφέρουν συχνά, ότι τα παιδιά «δεν μπορούν να ολοκληρώσουν την εργασία που τους ανατίθεται», «εύκολα διασπώνται», «δε μπορούν να συγκεντρωθούν»

Οι έφηβοι με ΔΕΠ-Υ, αδυνατώντας να αντεπεξέλθουν στις σχολικές υποχρεώσεις τους, παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα επικοινωνίας και γίνονται δύσθυμοι. Οι πιο ήσυχοι έφηβοι μπορεί να θεωρηθούν τεμπέληδες ή με έλλειψη κινήτρου.

Όταν ο... Γιαννάκης δεν είναι απλά ζωηρός, τι κάνουμε;

Κλινικά Χαρακτηριστικά

• Τα κύρια συμπτώματα της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) είναι Απροσεξία, Υπερκινητικότητα και Παρορμητικότητα, σε βαθμό μη αναμενόμενο από το αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού.
• Η Υπερκινητική Διαταραχή (ΥΚΔ), αποτελεί τον σοβαρότερο υπότυπο της ΔΕΠ-Υ, που απαιτεί την παρουσία συμπτωμάτων και στους τρεις τομείς συμπεριφοράς, και πρωιμότερη ηλικία έναρξης.

ADHD is one of the most common disorders of childhood. ADHD occurs two to four times more commonly in boys than girls (male to female ratio 4:1 for the predominantly hyperactive type versus 2:1 for the predominantly inattentive type). While previously believed to be "outgrown" by adulthood, current opinion indicates that many children will continue throughout life with symptoms that may affect both occupational and social functioning. more...

• Αν και κάποια από τα κύρια συμπτώματα της διαταραχής, είναι παρόντα σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, τα χαρακτηριστικά της νόσου τείνουν να διαφοροποιούνται με την ηλικία.
• Ο επιπολασμός της ΔΕΠ-Υ είναι 3-4 φορές μεγαλύτερος στα αγόρια από τα κορίτσια. Το φύλο επηρεάζει επίσης και τη φύση των συμπτωμάτων της νόσου.
• Το 75% περίπου των ασθενών με ΔΕΠ-Υ έχουν και άλλες ψυχιατρικές διαταραχές.

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) και η Υπερκινητική Διαταραχή (ΥΚΔ), είναι ψυχιατρικές διαταραχές που χαρακτηρίζονται από επίπεδα Απροσεξίας, Υπερκινητικότητας, και Παρορμητικότητας μη αναμενόμενα από το αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού, του εφήβου ή του ενήλικα. 

Η Υπερκινητικότητα, η Απροσεξία και η Παρορμητικότητα, που αποτελούν φυσιολογικά χαρακτηριστικά παιδιών μικρής ηλικίας, βαθμιαία ελαττώνονται καθώς τα παιδιά ωριμάζουν και ενηλικιώνονται. Τα παιδιά όμως με ΔΕΠ-Υ διαχωρίζονται από τους συνομηλίκους τους, εξαιτίας της παρουσίας της τριάδας των παραπάνω συμπτωμάτων, σε βαθμό υπερβολικό, σε σχέση με την ηλικία και το φύλο τους. Η απόκλιση της συμπεριφοράς συχνά επιμένει σε άλλοτε άλλο βαθμό, στην εφηβεία και την ενήλικο ζωή.

Η ΔΕΠ-Υ και η ΥΚΔ είναι σχετιζόμενες διαταραχές, που διαφέρουν ως προς τη βαρύτητα και τον ακριβή κλινικό τους ορισμό. Η ΔΕΠ-Υ όπως ορίζεται από το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειριδίο της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρείας (Diagnostic and Statistical Manual, DSM-IV), απαιτεί την παρουσία 6 ή περισσοτέρων συμπτωμάτων από ένα τουλάχιστον τομέα συμπεριφοράς (Απροσεξία ή Υπερκινητικότητα-Παρορμητικότητα). 

Το DSM-IV, περιγράφει επίσης πέντε υποτύπους της ΔΕΠ-Υ, ανάλογα με το σύμπτωμα που επικρατεί (Τύπος με προεξάρχουσα Υπερκινητικότητα-Παρορμητικότητα, Τύπος με προεξάρχουσα Απροσεξία, Συνδυασμένος Τύπος, Σε μερική Ύφεση και Μη Αλλιώς Προσδιοριζόμενη). 

Αντίθετα, η ΥΚΔ ορίζεται από τη Διεθνή Ταξινόμηση των Διαταραχών, του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (International Classification of Diseases, ICD-10), και απαιτεί την παρουσία συμπτωμάτων και από τους τρεις τομείς συμπεριφοράς σε περισσότερα από ένα πλαίσια. Η ΥΚΔ περιγράφει λοιπόν μια περισσότερο σοβαρή κατάσταση, υποκατηγορία της ΔΕΠ-Υ, με πρωιμότερη συνήθως έναρξη.

Τα συμπτώματα της Απροσεξίας, Υπερκινητικότητας και Παρορμητικότητας είναι παρόμοια και στις δύο διαταραχές και τείνουν να διαφοροποιούνται ανάλογα με την ηλικία. Καθώς το παιδί γίνεται έφηβος και κατόπιν ενήλικος, τα κύρια συμπτώματα της Υπερκινητικότητας-Παρορμητικότητας μειώνονται, ενώ η Απροσεξία επιμένει. Αργότερα μπορεί να παρατηρηθούν επιπρόσθετες δυσκολίες που σχετίζονται με χαμηλή αυτοεκτίμηση, φτωχή ακαδημαϊκή επίδοση και φτωχές διαπροσωπικές ικανότητες. Τα χαρακτηριστικά της Απροσεξίας, Υπερκινητικότητας, Παρορμητικότητας σε παιδιά, εφήβους και ενήλικες με ΔΕΠ-Υ παρουσιάζονται στον πίνακα 1. 

Παιδιά

Στα παιδιά η Απροσεξία εκδηλώνεται σαν δυσκολία προσήλωσης της προσοχής σε μια συγκεκριμένη εργασία. Κατά τη διάρκεια του αυθόρμητου παιχνιδιού, τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ, αφιερώνουν λιγότερο χρόνο παίζοντας με το κάθε παιχνίδι και αλλάζουν παιχνίδια συχνότερα από ότι είναι αναμενόμενο για την ηλικία τους. Οι γονείς και οι δάσκαλοι αναφέρουν συχνά, ότι τα παιδιά «δεν μπορούν να ολοκληρώσουν την εργασία που τους ανατίθεται», «εύκολα διασπώνται», «δε μπορούν να συγκεντρωθούν». Το σύμπτωμα της Απροσεξίας παρουσιάζεται σε έντονο, δραματικό βαθμό, όταν ζητάμε από το παιδί να συγκεντρωθεί σε μια εργασία που είναι βαρετή και επαναλαμβανόμενη, όπως σχολικά μαθήματα ή μικροδουλειές στο σπίτι.

Ο χαμηλός αυτο-έλεγχος, η απαίτηση για άμεση ικανοποίηση των αναγκών και τα λάθη απροσεξίας είναι τα κυριότερα χαρακτηριστικά της Παρορμητικότητας. Τα παιδιά δυσκολεύονται να περιμένουν τη σειρά τους, είναι λεκτικά αδιάκριτα και ξεκινούν μια εργασία πριν ολοκληρωθούν οι οδηγίες με αποτέλεσμα να κάνουν λάθη. Λόγω της Παρορμητικότητας έχουν περισσότερα ατυχήματα από τους συνομηλίκους τους (Σχήμα 1) και είναι πιθανότερο να προκαλέσουν βλάβη ή να καταστρέψουν την ιδιοκτησία των άλλων. 

Όσοι δεν είναι γνώστες της διαταραχής χαρακτηρίζουν τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ, σαν άτομα με έλλειψη αυτο-ελέγχου, ανεύθυνα, ανώριμα, αγενή.

Η Υπερκινητικότητα χαρακτηρίζεται από αυξημένη κινητική δραστηριότητα και ομιλία. Τα παιδιά κινούν νευρικά τα χέρια και τα πόδια, στριφογυρνούν στη θέση τους, είναι ανήσυχα και έχουν υπερβολική ή άσκοπη κινητικότητα σε σχέση με την εργασία που κάνουν. Αυτά τα παιδιά περιγράφονται από τους άλλους σαν «να έχουν μοτεράκι», ότι «δε μπορούν να καθίσουν σε ένα μέρος» ή ότι «μιλούν υπερβολικά». Συχνά κάνουν ασυνήθιστους ήχους και γενικά μιλούν υπερβολικά στη διάρκεια του παιχνιδιού ή της εργασίας.

Έφηβοι

Με την είσοδο του παιδιού στην εφηβεία τα κλινικά χαρακτηριστικά της διαταραχής αλλάζουν (βλέπε Πίνακα 1). Η ΔΕΠ-Υ στους εφήβους και τους ενήλικες μπορεί να παρουσιάζεται με διαφορετική συμπτωματολογία. 

Είναι απαραίτητο οι ειδικοί να γνωρίζουν τα κύρια συμπτώματα της διαταραχής στην εφηβεία και την ενήλικη ζωή για να μπορούν να τα διαφοροποιούν από τη φυσιολογική εφηβική συμπεριφορά. Η Απροσεξία στους εφήβους με ΔΕΠ-Υ παραμένει επίμονα σαν πρόβλημα. Η αύξηση των ακαδημαϊκών υποχρεώσεων, κάνει φανερή την απόκλιση μεταξύ της ικανότητας του εφήβου για προσοχή και της προσοχής που πραγματικά απαιτείται, οδηγώντας σε χαμηλή σχολική επίδοση. 

Οι έφηβοι με ΔΕΠ-Υ, αδυνατώντας να αντεπεξέλθουν στις σχολικές υποχρεώσεις τους, παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα επικοινωνίας και γίνονται δύσθυμοι. Οι πιο ήσυχοι έφηβοι μπορεί να θεωρηθούν τεμπέληδες ή με έλλειψη κινήτρου. Στην εφηβεία, καθώς η προσοχή διασπάται συχνά ακόμα και σε φυσιολογικούς εφήβους ιδιαίτερα σε εργασίες που δεν παρουσιάζουν ενδιαφέρον για αυτούς, είναι πολύ σημαντικό να διαφοροποιηθεί αυτή η «απροσεξία», από την ΔΕΠ-Υ. Η διαφορική διάγνωση μπορεί να γίνει με βάση το γεγονός ότι στη ΔΕΠ-Υ, τα συμπτώματα οδηγούν σε σημαντική έκπτωση των ακαδημαϊκών και κοινωνικών δεξιοτήτων. 

Σε αρκετές μελέτες έχει καταδειχτεί ο αυξημένος κίνδυνος κατάχρησης ψυχοδιεγερτικών ουσιών κατά την όψιμη εφηβεία και τη νεαρή ενήλικο ζωή στα άτομα με ΔΕΠ-Υ. Έχει μάλιστα παρατηρηθεί ότι οι έφηβοι με ΔΕΠ-Υ, έχουν σημαντικά μικρότερο χρόνο μετάβασης από την κατάχρηση ουσιών στην εξάρτηση σε σύγκριση με τους συνομηλίκους τους χωρίς ΔΕΠ-Υ.

Η Παρορμητικότητα στους εφήβους εκδηλώνεται σε πολλές δραστηριότητες, δημιουργώντας αρκετά προβλήματα στο σχολείο, την εργασία, την οικογένεια και τις κοινωνικές σχέσεις. Τα προβλήματα στην κοινωνική ζωή είναι σοβαρά και οδηγούν σε σύγκρουση με το νόμο, ενδο-οικογενειακές συγκρούσεις και σε μερικές περιπτώσεις σε απόπειρες αυτοκτονίας. Επίσης, δεν είναι σπάνιο οι έφηβοι με ΔΕΠ-Υ να εμπλέκονται σε ριψοκίνδυνες σεξουαλικές δραστηριότητες που συνοδεύονται από μεγάλα ποσοστά σεξουαλικά μεταδιδόμενων ασθενειών και ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης.

Η Υπερκινητικότητα στην εφηβεία διαφοροποείται ποιοτικά καθώς η υπερβολική κινητικότητα των παιδιών μετατρέπεται σε ένα πιο εσωτερικευμένο και υποκειμενικό αίσθημα ανησυχίας. Αυτό συχνά εκλαμβάνεται από τους άλλους σαν πλήξη ή ανυπομονησία.

πηγή